Έρικα Σκούρτη: «Χαϊδέψτε τους Ανδρικούς Εγωισμούς, Φτιάξτε τους Καφέδες»

Όλοι/ες είναι σαν να συμπληρώνουμε κάθε μέρα την ψηφιακή μας αυτοβιογραφία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το σύνολο των αναρτήσεών μας αποκαλύπτει πολλά για τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και για τον πώς θέλουμε να μας βλέπουν οι άλλοι. Στην πραγματικότητα, όμως, ούτε εμείς οι ίδιοι δεν γνωρίζουμε τις αφηγήσεις που τελικά δημιουργούμε, δεν έχουμε κανέναν έλεγχο στην εικόνα που σχηματίζουν οι άλλοι για εμάς και στο πώς μας διαβάζει ο αλγόριθμος.

Αναρτήσεις, σημειώσεις, βίντεο, φωνητικά ημερολόγια και φωτογραφίες στο κινητό εμπνέουν την εικαστικό και συγγραφέα Έρικα Σκούρτη, η οποία στο έντονα αυτοβιογραφικό της έργο, καταγράφει συστηματικά την καθημερινή της ζωή. Η καλλιτέχνιδα που ζει μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου δημιουργεί έντυπα, ηχητικά και οπτικοακουστικά ημερολόγια, τα οποία καταλήγουν σε περφόρμανς, βίντεο και έργα σε ύφασμα, χαρτί και κολάζ.

«Όλα τα πρόσωπά σου» τιτλοφορείται η πρώτη ατομική έκθεση της Έρικας Σκούρτη στην Ελλάδα, που παρουσιάζεται αυτή την περίοδο στο πλαίσιο των χειμερινών ατομικών εκθέσεων του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Αν ο τίτλος σάς θυμίζει κάτι, είναι πράγματι εμπνευσμένος από το τραγούδι των Cure, “Pictures of You’’.

Στο “8 Things to be Scared of instead of Death”, ένα από τα βίντεο της έκθεσης με εξαιρετικά εύστοχο τίτλο, η Σκούρτη κατέγραφε με το κινητό της πτυχές της ζωής της, επί 18 μήνες. Το αποτέλεσμα είναι ένα αυτοβιογραφικό βίντεο κολάζ για τον έρωτα, την κατάθλιψη και την εργασία.

Ως κομμάτι μιας πρωινής ρουτίνας την περίοδο του lockdown στην Αθήνα, η καλλιτέχνιδα κρατούσε ημερολόγιο με μαρκαδόρο πάνω στα σεντόνια της, δημιουργώντας ένα αρχείο καραντίνας, που κατέληξε να μεταστοιχειωθεί στο έργο της “Clean Sheets’’ που επίσης περιλαμβάνεται στην έκθεσή της στο ΕΜΣΤ.

Πηγαίνοντας πίσω στα πρώτα χρόνια που έψαχνε την καλλιτεχνική της ταυτότητα στο Λονδίνο της δεκαετίας του 1990, η Σκούρτη θυμάται την αυθόρμητη διοργάνωση εκθέσεων σε τεράστια εγκαταλελειμμένα κτίρια ως πράξη αντίστασης, τις διαδηλώσεις κατά του παγκόσμιου κεφαλαίου με το ακτιβιστικό κίνημα “Reclaim the Streets’’ και τις συγκρούσεις με την αστυνομία, μερικές από τις πιο καθοριστικές εμπειρίες για τη διαδρομή που ακολούθησε στη συνέχεια, όπως λέει.

Η Σκούρτη με την έκθεση «Όλα τα πρόσωπά σου» επιβεβαιώνει αυτό που λένε ότι όσο πιο προσωπικό είναι κάτι, τόσο πιο πολλούς αφορά. Από τον τρόπο που ταυτίζονται οι άνθρωποι με τις πιο μύχιες σκέψεις της, η ίδια έχει καταλάβει ότι συναισθήματα, εμπειρίες, αγωνίες που μπορεί να φαίνονται προσωπικές, στην πραγματικότητα είναι πολύ κοινές στον τρόπο που βιώνονται από τους ανθρώπους.

Με την Έρικα Σκούρτη συζητήσαμε, επίσης, για τις γυναίκες στον χώρο των εικαστικών και γιατί μετά από αιώνες αποκλεισμού τους από τα μουσεία και τους χώρους τέχνης, η ίδια πιστεύει ότι ακόμα και σήμερα οι καλλιτέχνιδες και οι επιμελήτριες αναγκάζονται να χαϊδεύουν ανδρικούς εγωισμούς, χωρίς να το καταλαβαίνουν αρκετές φορές.

Πώς είναι να εκθέτεις στο βλέμμα του κοινού την «κρυφή» ζωή σου; Πότε κατάλαβε ότι την αφορά καλλιτεχνικά το υλικό που παράγουμε στα social media και ότι τα αρχεία που αποθηκεύουμε στο κινητό μας μπορούν να αποκτήσουν μια δική τους ζωή;

**Πώς «γράφει» ο καθένας από εμάς τη δική του αυτοβιογραφία στα social media;
**Νομίζω ότι γράφεται από μια καθημερινότητα βιωμένη μέσα από τις πλατφόρμες, μερικές φορές σκόπιμα και συχνά ακούσια. Aυτό που με ενδιαφέρει είναι πώς όλες οι αλληλεπιδράσεις μας δημιουργούν προφίλ. Για παράδειγμα, μπορεί να γνωρίζουμε τι ποστάρουμε στο Instagram ή στο Twitter, αλλά το προφίλ μας ως χρήστη (user) μπορεί να είναι κάτι διαφορετικό, δεν ελέγχουμε πώς μας «διαβάζουν» οι αλγόριθμοι.

Μπλεκόμαστε με τις πλατφόρμες σε βαθμό που δεν είναι πάντα σαφές ποιος γράφει την αυτοβιογραφία, και βέβαια δεν σκεφτόμαστε πάντα τι ποστάρουμε και γιατί. Ωστόσο, οι αλγόριθμοι βγάζουν συμπεράσματα από όλα αυτά τα δεδομένα. Και φυσικά είναι ακριβώς τα προσωπικά μας δεδομένα, που διασφαλίζουν ότι τα social media, και το email είναι -προς το παρόν- μια δωρεάν υπηρεσία.

**Πότε ήταν η πρώτη φορά και σε ποιο έργο σου που κατάλαβες ότι η καθημερινότητά σου, τα αρχεία του κινητού σου και τα social media μπορούν να μετατραπούν σε εικαστική πρακτική;
**Σε μερικά από τα πρώτα μου έργα, μάζευα κείμενα όπως συνθήματα από διαφημίσεις, τίτλους βιβλίων, το κείμενο που εμφανίζεται στα τρέιλερ ταινιών και τα χρησιμοποιούσα για να γράψω «ποίηση» κολάζ μέσω βίντεο και αφίσας. Μετά από κάποιο καιρό, με ενδιέφερε περισσότερο να βάλω τον εαυτό μου στο «κάδρο», για να εξετάσω την προβληματική της δικής μου υποκειμενικότητας σε σχέση με την ευρύτερη κουλτούρα.

Έτσι, άρχισα να αναρωτιέμαι τι θα γινόταν αν χρησιμοποιούσα ως πρωτογενές υλικό τα αρχεία και τα δεδομένα που παράγω εγώ η ίδια, καθώς κινούμαι στον κόσμο. Αυτό περιλαμβάνει πχ. φωνητικά υπομνήματα, WhatsApp μηνύματα, βίντεο-ημερολόγια ηχογραφημένα στο κινητό, το Google search history μου, και άλλα που μπορούν να θεωρηθούν αυτό που αποκαλώ «τυχαία αρχεία της καθημερινής ζωής».

Η πρακτική αυτή αντανακλά μια queer φεμινιστική μέθοδο χρήσης υλικών που ήδη υπάρχουν, συνδυάζοντάς τα ξανά και δίνοντας προσοχή στα απόβλητα των καπιταλιστικών πολιτισμών. Επίσης, μου αρέσει η ιδέα ότι δεν είμαι η μόνη που δημιουργεί αυτά τα αρχεία – τα παράγουμε όλα, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Έτσι, ο θεατής μπορεί επίσης να βάλει τον εαυτό του στη θέση μου και να φανταστεί πώς θα έμοιαζε μια έκδοση του αρχείου του.

Το πρώτο βίντεο όπου εξερεύνησα πραγματικά αυτήν την ιδέα ήταν το “Life in AdWords’’, όπου έγραψα το καθημερινό μου ημερολόγιο στον υπολογιστή μου, μετά το έστειλα μέσω email στον εαυτό μου στο gmail και κατέγραψα στην κάμερα web τα Google ads (διαφημίσεις της Google) που εμφανίστηκαν ως απάντηση στα δικά μου γραπτά. Αυτό δημιούργησε ένα πορτρέτο του εαυτού μου, μέσα από έναν αλγοριθμικό φακό μιας εταιρικής διεπαφής, υποδεικνύοντας τους τρόπους που μας διαβάζουν ως προφίλ, ως πολίτες-καταναλωτές.

**Ποια ήταν η στιγμή της σύλληψης της ιδέας για την έκθεση «Όλα τα πρόσωπά σου» και πώς αυτή διαμορφώθηκε;
**Η πρόσκληση να κάνω την έκθεση ήρθε τον Σεπτέμβριο. Είχα τόσο λίγο χρόνο, καθώς την επόμενη μέρα επέστρεφα στο Λονδίνο για να ξεκινήσω τη διδασκαλία, πράγμα που σήμαινε ότι δεν μπορούσα να κάνω καμία ουσιαστική νέα δουλειά.

Έτσι, με την επιμελήτρια Δάφνη Βιτάλη, αποφασίσαμε να εστιάσουμε σε μια μίνι αναδρομική έκθεση που θα έδειχνε για πρώτη φορά μερικά από τα κολάζ μου, μαζί με τα πιο γνωστά μου βίντεο, προκειμένου να δημιουργήσουμε μια σύνδεση μεταξύ τους.

Ο αγγλικός τίτλος είναι εν μέρει εμπνευσμένος από το τραγούδι των The Cure, “Pictures of you’’, προσαρμοσμένο για την αλγοριθμική εποχή σε “profiles of you’’. Επίσης, με τον ελληνικό τίτλο, ήθελα να αποτυπώσω την ιδέα της αυτοβιογραφίας ως εναλλαγή μεταξύ του «εγώ» και του «εσύ», από το άτομο που μιλάει και το άτομο που παρακολουθεί, για να προτείνω πώς η αυτοβιογραφία είναι επίσης μια ιστορία πολλών προσώπων, όχι μόνο ενός.

**Πώς είναι να εκθέτεις στο βλέμμα του κοινού την «κρυφή» ζωή σου και τόσο προσωπικά κομμάτια του εαυτού σου;
**Νομίζω ότι το έχω συνηθίσει πια, δεν τα σκέφτομαι καν ως προσωπικά τα περισσότερα από αυτά που εκθέτω. Επίσης, το έργο μου εμπνέεται από μια φεμινιστική παράδοση που λέει ότι το προσωπικό είναι πολιτικό. Κάνοντάς τα δημόσια, αναγνωρίζουμε ότι τα πράγματα μπορεί να φαίνονται προσωπικά, αλλά στην πραγματικότητα πολλοί βιώνουν κάτι παρόμοιο και αυτό αντανακλά τα κοινωνικά συστήματα μέσα στα οποία ζούμε.

 Επίσης, πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό έργο, οπότε δεν είναι στην πραγματικότητα αδιαμεσολάβητες εκφάνσεις της ζωής μου, αλλά προφανώς προσεκτικά επιλεγμένες. Υπάρχουν πολλά που δεν δείχνω, αλλά είναι μέρος του παιχνιδιού της δουλειάς μου να φαίνεται σαν μια αυθεντική έκφραση. Με ενδιαφέρει το παιχνίδι ανάμεσα σε αυτό που φαίνεται εντελώς αδιαμεσολάβητο και αυθεντικό και σε αυτό που είναι παράσταση ή υποκριτική.

Με άλλα λόγια, παρά το ότι η αυτοβιογραφία θεωρείται «αυθεντική», θέλω να αμφισβητήσω την ιδέα ότι πραγματικά κατέχουμε τον εαυτό μας και τις ιστορίες της ζωής μας. Οι ιδέες της αυθεντικότητας και της αυτοαποξένωσης αποτελούν σημαντικό ερώτημα στη δουλειά μου, που διερωτάται ποια κομμάτια της ζωής και των εμπειριών μας είναι πραγματικά δικά μας.

**Πώς έζησες τα πρώτα σου χρόνια στον κόσμο των εικαστικών;
**Πέρασα τα πρώτα μου χρόνια στο Λονδίνο συμμετέχοντας στη σκηνή των squat party, συμπεριλαμβανομένης της οργάνωσης εκθέσεων σε τεράστια εγκαταλελειμμένα κτίρια, καθώς και στις πρώτες διαδηλώσεις κατά του παγκόσμιου κεφαλαίου όπως το Reclaim the Streets, και αισθητικά και πολιτικά αυτά συνέχισαν να είναι δια βίου επιρροές στη δουλειά μου.

Μερικές από τις πιο καθοριστικές εμπειρίες μου από εκείνη την εποχή περιελάμβαναν συγκρούσεις με την αστυνομία, την επέκταση των νέων εξουσιών παρακολούθησης μετά τις ταραχές της 18ης Ιουνίου του 1999 και τον ρόλο της εξουσίας, της επιτήρησης και της ατομικής και συλλογικής αντίστασης. Όλα αυτά τα θέματά μου με ενδιαφέρουν ακόμα ως καλλιτέχνιδα.

Στη συνέχεια έκανα ένα θεωρητικό μεταπτυχιακό στο Central St Martins, όπου διδάσκω τώρα, και αυτό αντανακλά τη σημασία των θεωρητικών ιδεών στη δουλειά μου. Ταυτόχρονα, προσπαθώ να έχω μια περιεκτική προσέγγιση – σε αντίθεση με κάποια τάσεις του “PhD art” (κάνω επίσης διδακτορικό αυτή τη στιγμή) προτιμώ το έργο μου να είναι κατανοητό στους περισσότερους ανθρώπους, χωρίς να χρειάζονται θεωρητική εκπαίδευση για να «πάρουν» κάτι.

**Οι καλλιτέχνιδες για πολλά χρόνια ήταν εκτός των μουσείων. Ακόμα και σήμερα οι περισσότερες λένε ότι υφίστανται σεξισμό. Πρέπει οι γυναίκες να καταβάλουν διπλή προσπάθεια για να αναγνωριστεί η αξία τους ως καλλιτέχνιδες;
**Ναι, σε μεγάλο βαθμό πρέπει. Οι γυναίκες -καλλιτέχνιδες και επιμελήτριες- μπορεί να είναι πια στις εκθέσεις κι αυτό επιφανειακά μοιάζει με πρόοδο. Ωστόσο, μπορεί ακόμα να εκφοβίζονται, να παραγκωνίζονται ή να υπονομεύονται από άνδρες ίσης θέσης ή αφεντικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των ίδιων και του έργου τους.

Και κατά κάποιο τρόπο, οι γυναίκες υφίστανται gaslighting, καθώς σήμερα είναι πιο δύσκολο να εντοπιστεί ο σεξισμός (τουλάχιστον δεν προσπάθησε να βάλει το χέρι του στον κώλο μου, ίσως δεν είναι σεξιστής κ.λπ).

Επίσης, ο ρόλος των γυναικών ως φροντιστών, ως μητέρων και τροφών, που βασίζεται στην οικιακή εργασία με το υποτιθέμενο κίνητρο της αγάπης, φυσικοποιεί την ιδέα ότι οι γυναίκες θα κάνουν περισσότερα και θα ζητήσουν λιγότερα.

Αφού αυτό λειτούργησε στην οικιακή σφαίρα για τόσον καιρό, γιατί όχι και στον χώρο εργασίας; Και με το «κάνω περισσότερα», εννοώ επίσης πράγματα όπως: χαϊδέψτε τους ανδρικούς εγωισμούς, φτιάξτε τους καφέδες, αποδεχτείτε τον ρόλο της «φίλης» ή της συζύγου.

Έτσι, οι γυναίκες πρέπει συνεχώς να πιέζουν ενάντια σε αυτήν τη μορφή κοινωνικοποίησης και συσχετισμού για να τις πάρουν στα σοβαρά ως καλλιτέχνιδες. Παρόμοιο πρόβλημα αντιμετωπίζουν επίσης οι queer καλλιτέχνες, από τους οποίους μπορεί να αναμένεται να αποδώσουν την queer ταυτότητά τους, με τρόπους που δεν υποχρεούνται να κάνουν οι στρέιτ άνδρες.

• Η έκθεση της Έρικας Σκούρτη «Όλα τα πρόσωπά σου» στο πλαίσιο του χειμερινού κύκλου ατομικών εκθέσεων, καθώς και η μεγάλη ομαδική έκθεση ‘‘Modern Love’’ (H αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας) παρουσιάζονται στο ΕΜΣΤ, μέχρι τον Μάιο.

• Ακολουθήστε την Ντιάννα Βασιλείου στο Instagram.

Κάνε subscribe στο YouTube – VICE Greece.

Περισσότερα από το VICE

Ο Κωνσταντίνος Ρήγος Δεν Είπε Ποτέ στον Εαυτό του «Είμαι Καλός, Ηρέμησε»

Οι Άνθρωποι που Χαράσσουν τα Μονοπάτια στα Τζουμέρκα Είναι Case Study

«Δεν την Απατούσε, Πήγαινε στο Σουβλατζίδικο» – Μία Ιδιωτική Ντετέκτιβ Θυμάται Παρακολουθήσεις

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.